دین به‌مثابۀ هستۀ اصلی مکتب کیوتو ژاپن

اولین سخنرانی از مجموعۀ سخنرانی‌های زمستانۀ انجمن توسط دکتر محمد اصغری از دانشگاه تبریز ذیل عنوان «دین به‌مثابۀ هستۀ اصلی مکتب کیوتو ژاپن» در روز چهارشنبه، ۱۵ بهمن ماه، از ساعت ۱۸ تا ۲۰ برگزار شد.

فایل تصویری این سخنرانی در زیر قابل مشاهده است

چکیدۀ «دین به‌مثابۀ هستۀ اصلی مکتب کیوتو ژاپن»

محمد اصغری | دانشیار گروه فلسفه دانشگاه تبریز

مكتب كیوتو یگانه مكتب فلسفی ژاپن است كه توسط نیشیدا كیتارو در اوایل قرن بیستم تأسیس شد و توسط شاگردان مشهور او مثل تانابه هاجیمه و نیشیتانی كیجی و دیگران بسط و توسعه یافت. این مكتب هم ریشه‌های غربی دارد و هم ریشه‌های شرقی، ولی آنچه كه ماهیت اصلی این مكتب را بیان می‌كند تأكید این فلسفه بر مفهوم «نیستی مطلق» به‌مثابۀ بنیان واقعیت انسان و جهان است. نیشیدا این نیستی را صورت بی‌صورتی می‌داند. ماهیت این نیستی همان خداست. بنابراین در هستۀ مركزی این فلسفه دین قرار دارد. در این مكتب بین فلسفه و دین تمایزی وجود ندارد اما نیشیدا بر این باور است که متعلق تجربۀ دینی را نمی­توان با عقل ابژه­نگر شناخت و درک کرد. وقتی آدمی در اعماق نفس خود با نیستی مواجه می­شود، دارد با خدا مواجه می­شود. دین پایان فلسفه است، چون فلسفه وجود نفس را بر ما اثبات می­کند، ولی ماهیت نفس که نیستی است را اثبات نمی‌كند و این کار دین است. با توجه به این مسئله، رابطۀ خدا و انسان و جهان را باید به‌نحو حلولی نه متعالی تفسیر کرد. از این جهت دین در مكتب كیوتو تفسیری از خدا و رابطۀ آن با جهان ارائه می‌دهد كه بسیار شبیه عرفان اسلامی، مخصوصاً عرفان ابن‌عربی است. از نظر نیشیدا جهان تجلی عشق الهی است. از دیگر سو، خداوند قدرت وحدت‌دهندۀ آگاهی است که بر کل عالم نفوذ دارد. خدا شالوده و بنیاد عالم است. او می‌گوید خدا را به‌عنوان خالقِ متعال بیرون از جهان نمی‌دانم چون خدا اساس این جهان است. رابطۀ بین خدا و جهان شبیه رابطۀ بین هنرمند و اثر هنری نیست؛ بلكه رابطۀ بین نومن و فنومن است. جهان مخلوق خدا نیست، بلكه تجلی (بیان) خداست. از حركات خورشید، ماه و ستارگان در بیرون تا اعمال پیچیدۀ ذهن بشری در اندرون، همگی تجلی خدا هستند.

واژه‌های كلیدی: مكتب كیوتو، دین، نفس، شهود، نیستی مطلق، خدا و نیشیدا